Mijn Oekraïense grootmoeder was een bron van energie. Ze was een ras optimist. Het glas was altijd half vol. Ze werkte hard en had diverse banen tegelijk. Zo verkocht ze verzekeringen en breidde ze in de avonduren kleding op bestelling. Daarnaast speelde ze accordeon op feesten en partijen. In mijn voorstelling Arum dem Fayer vertel ik verschillende anekdotes over deze onvermoeibare vrouw die ogenschijnlijk voor niets en niemand bang was.
Afreageren door anderen te intimideren
Pogrom is een Russisch woord dat staat voor gewelddadige acties bedoeld om mensen te intimideren, van oudsher Joden. De pogrom werd in Rusland gebruikt als uitlaatklep. Russen konden zo legaal hun frustraties over de Tsaar afreageren wanneer het economisch of militair weer eens tegenzat.
In de 19e eeuw ging dat vooral om kleinere stroop- en knokpartijen die bedoeld waren om de Joodse bewoners te intimideren. Er vielen een beperkt aantal doden en hier en daar ging een huis in vlammen op. Die pogroms waren vooral bedoeld om mensen te motiveren te vertrekken.
Na de verloren oorlog tegen Japan in 1904/1905 ging de Tsaar een stapje verder. Met ministeries financierde hij antisemitistische campagnes die de bevolking opstookten zich af te reageren op de Joden. Daarbij vielen duizenden doden. Dat zorgde uiteindelijk voor de grote exodus naar de Verenigde Staten, een actie waar we de moderne filmindustrie aan over hebben gehouden. Ook daar vertel ik over in Arum dem Fayer.
Gruwelijke herinneringen
Bij het horen van het woord ‘pogrom’ kroop mijn trotse oma ineen. Ze kon het alleen maar fluisteren. Ook wij verloren familieleden in pogroms en zij maakte dat actief mee. De herinneringen daaraan nam ze mee in haar graf, al circuleren er in onze familie wel wat verhalen over wat voor gruwelijks ze meegemaakt heeft.
Als we nu aan pogroms denken of op YouTube naar de beelden zoeken, dan zien we de grote zuiveringen uit de tweede wereldoorlog. Dat zijn acties waarbij hele dorpen werden platgebrand en duizenden mensen – vooral joden – bij omkwamen. Of we denken aan moordpartijen die achteraf het etiket ‘pogrom’ hebben gekregen, zoals de moord op duizenden joden in het Marokkaanse Fez in 1033. Of die uit 1096 in Mainz bij het begin van de Eerst Kruistocht. En wat te denken van het verbranden van 110 joden in 1309 in Born. Ja, de eerst Nederlandse program vond plaats in wat je zo’n beetje de achtertuin van Frans Timmermans kunt noemen. Het woord ‘pogrom’ associeren we daarom veelal met grootschalig geweld waar vele doden bij vielen, maar het vindt zijn oorsprong in knokpartijen en achtervolgingen gericht op intimidatie.
Spijt
Mevrouw Halsema heeft er spijt van dat ze het woord pogrom gebruikt heeft in haar eerste beschrijving van het geweld rond de voetbalwedstrijd van Ajax tegen Maccabi Tel Aviv. Ze vindt het jammer dat het beladen woord gebruikt wordt in propaganda tegen de daders. Ik snap wat ze bedoelt, maar tegelijk moet je de juiste bewoording voor een situatie kunnen gebruiken. Het was een pogrom, gelijk die van 1881 in Rusland.
Je kunt er als burgemeester geen rekening mee houden dat de kwaliteit van het onderwijs te wensen overlaat en dat Nederland teveel tere zieltjes heeft die niet tegen de waarheid kunnen. Het was een pogrom en daar deden duizenden – voornamelijk – Amsterdammers aan mee.
Met de draai kiest de bestuurder ervoor om de geweldplegers te beschermen en weer niet serieus te nemen, maar daarmee neemt ze afstand van de Joodse gemeenschap in onze hoofdstad. Deze mensen brengen dagelijks kun kinderen naar scholen die zwaarder beveiligd worden dan een gemiddelde gevangenis. Dat zijn Amsterdammers die geen taxi durven te bestellen, omdat ze bang zijn in elkaar te worden gebeukt. Het zijn Nederlanders die voor de viering van de intocht van Sinterklaas het advies kregen om niet herkenbaar als Jood langs de kant van de weg te gaan staan. Het zal je burgemeester maar zijn.