In een museum bezocht ik een tentoonstelling van menora’s. Dat zijn kandelaars die al sinds de oudheid geassocieerd worden met het Joodse volk. De menora’s in deze tentoonstelling zijn honderden jaren oud en komen van over de hele wereld, ook uit Nederland, België en Duitsland. Toen ik langs de vitrines liep dacht ik aan wat die kandelaars moeten hebben meegemaakt. Ze overleefden gedwongen migratie, pogroms en de holocaust.
Het museum is gevestigd in wat ooit een synagoge was. En niet zo maar één: het was in 1887 de grootste synagoge van New York en de eerste die gebouwd werd door migranten uit het oosten van Europa. Je vindt hem in de oude migrantenwijk van die bruisende stad. Een wijk die honderden jaren lang de eerste woonplaats was van al die groepen mensen op zoek naar een beter – of veiliger leven.
De migranten stapten van het schip en gingen in deze wijk op zoek naar een een slaapplaats en een baan. Een slaapplaats was hier goedkoop, maar omstandigheden extreem slecht. Toch werd het deze wijk, want meeste migranten spraken geen Engels. Ze vonden hier soortgenoten die de taal van ‘thuis’ spraken. Hier konden ze daarom werk vinden en boodschappen doen. De paar straten in de ‘Lower East-Side’ werden zo voor vele nieuwkomers hun eerste woonplaats in het gouden land, zoals Amerika toen genoemd werd.
Van Klein-Duitsland naar Chinatown
De buurt stond initieel bekend als Klein-Duitsland, maar werd na de Ierse Hongersnood Klein-Ierland. Toen kwamen de Joodse vluchtelingen uit Oost-Europa en daarna maakten de Italianen er Klein-Italië van. Nu kennen we het als Chinatown en is het de grootste Chinese woonwijk van het westelijk halfrond. Welke groep mensen zal hier over twintig jaar wonen?
Die synagoge is erfgoed en geeft betekenis aan de samenleving van nu en voor waar we naartoe gaan. Het gebouw laat ook zien waar we vandaan komen en hoe onze voorouders leefden. Die geschiedenis daagt ons uit om ervan te leren voor ons leven hier en nu.
Landelijke monumentendag
15 september is de dag van Joods Cultureel Erfgoed, georganiseerd in 30 Europese landen. In Nederland zijn er activiteiten in Amersfoort, Amsterdam, Coevorden, Deventer, Groningen, Leek (Friesland), Ouderkerk aan de Amstel, Overveen Wieringermeer, Winsum, Zaltbommel, Zuidlaren en Zwolle.
In de Synagoge van Zwolle aan de Samuel-Hirschstraat speel en zing ik om 15:00 uur mijn levensverhaal “Arum dem Fayer”. Dat is het verhaal van een migrant uit de USSR, die Nederland verkoos boven welke andere plek dan ook. Toegang Gratis, aanmelden verplicht.